Pesten op de werkvloer, wat doe je ertegen?

Treiteren, roddelen, uitlachen en kleineren: het gebeurt blijkbaar aan de lopende band op de werkvloer. Ruim een kwart van de werkenden heeft er weleens mee te maken. Vakbond CNV kwam begin 2024 met de uitkomsten van hun onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag en pesten op de werkvloer. En de cijfers zijn schokkend.

Schokkende cijfers

In Nederland heeft 27% van de werkenden weleens te maken met treiteren, roddelen, uitlachen of ander vervelend gedrag op het werk. Omgerekend gaat het om 2,6 miljoen mensen. Te vaak is de leidinggevende daarbij betrokken; maar liefst 16% van alle ondervraagden uit het onderzoek van CNV wordt getreiterd door hun leidinggevende. Dat is onvoorstelbaar, aangezien de leidinggevende macht heeft en bij uitstek de persoon is die medewerkers een veilige en prettige werkplek moet bieden.

Iets meer dan de helft van de respondenten geeft bovendien aan dat er op de werkvloer niet wordt opgetreden tegen pesten of grensoverschrijdend gedrag. 11% van de mensen die wordt gepest, durft niets te zeggen over het pesten uit angst diens baan te verliezen. Vooral in de zorg is een goede sfeer vaak ver te zoeken. Een op de drie zorgmedewerkers heeft te maken gehad met treiteren of ander vervelend gedrag. Ambtenaren die bij de landelijke overheid werken (32%) en mensen in de ICT-sector (34%) krijgen ook bovengemiddeld vaak te maken met pestgedrag.

Foute ‘grappen’ met grote gevolgen

Pestgedrag op de werkvloer ziet er eerlijk gezegd niet eens zo anders uit dan pestgedrag op het schoolplein of in de schoolkantine: roddelen, buitensluiten, uitlachen, iemand negeren of zelfs intimideren. Hoe kinderachtig kan het zijn. Het kan face-to-face gebeuren of via kanalen zoals sociale media, internet chatrooms, e-mail, sms, telefoon en videoconferentie.

Een pestcultuur ontvouwt zich in verschillende fasen en kan leiden tot mentaal trauma en fysiek leed, waarbij de giftige werksfeer pestgedrag tolereert en soms zelfs aanwakkert. Intussen kost pestgedrag organisaties en bedrijven miljarden euro’s door ziekteverzuim en zelfs langdurige uitval, zo blijkt uit diverse onderzoeken. Mensen die gepest worden, kunnen daar namelijk zowel geestelijk als lichamelijk grote gevolgen van ondervinden. Stress, angst, depressie, een hoge bloeddruk en maag- en darmklachten zijn slechts enkele van de mogelijke symptomen. Het kan zelfs leiden tot arbeidsongeschiktheid.

Pesten in de wet

De afgelopen twee jaar is grensoverschrijdend gedrag, waar pesten natuurlijk onder valt, meer dan eens in het nieuws gekomen: van ministerie en ziekenhuis tot omroep en multinational. Inmiddels zijn we het er wel over eens dat er een zerotolerancebeleid moet gelden voor dergelijk gedrag op de werkvloer.

Ondanks wettelijke verplichtingen geeft meer dan de helft van de werkenden aan dat er niet wordt opgetreden tegen pesten of grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer.

Pesten is ook in de Arbowet opgenomen bij ‘psychosociale arbeidsbelasting’. Op grond van deze wet zijn werkgevers verplicht om een beleid te voeren dat erop gericht is om deze vorm van arbeidsbelasting te voorkomen of te beperken. Het Burgerlijk Wetboek beschermt de medewerker bovendien ook impliciet tegen pesten. Op grond van artikel 7:658 heeft de werkgever een zorgplicht voor de veiligheid van de werkomgeving. Dat betekent dat een werkgever een eventuele klacht serieus moet nemen en ten minste moet proberen er iets aan te doen. Gebeurt het pesten op grond van godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, nationaliteit, seksuele oriëntatie of burgerlijke staat, dan wordt de medewerker ook beschermd door de Wet Gelijke Behandeling. In dit geval kan zelfs een klacht worden ingediend bij het College voor de Rechten van de Mens.

Toxische werkomgeving belangrijkste oorzaak van burn-out

Maar ondanks wettelijke verplichtingen geeft meer dan de helft van de werkenden in het onderzoek van CNV aan dat er niet wordt opgetreden tegen pesten of grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Een kwart stelt dat notoire pestkoppen zelfs wegkomen met hun gedrag. Om een beter beeld te krijgen van de inspanningen van werkgevers en de toenemende uitdagingen op het gebied van het welzijn van hun medewerkers, onderzocht McKinsey Health Institute in 2022 een aantal specifieke aspecten omtrent de werkplek:

• Toxisch gedrag op het werk;
• Duurzaam werk;
• Inclusiviteit en verbondenheid;
• Ondersteunende groeiomgeving;
• Vrijheid van stigmatisering;
• Organisatorische betrokkenheid;
• Leiderschap verantwoordelijkheid;
• Toegang tot de juiste middelen.

Een hoog burn-outpercentage is een krachtig signaal dat de organisatie niet alleen de individuele medewerker moet versterken, maar ook toxisch gedrag op de werkvloer moet aanpakken.

Toxisch gedrag op het werk bleek de grootste voorspeller te zijn voor burn-out en de intentie om een andere baan te vinden. Dan kun je nog zo hard werken aan het vergroten van veerkracht van je medewerkers, maar als je niks doet aan de werksfeer en bedrijfscultuur, vallen ze alsnog bij bosjes uit. Naast het vergroten van veerkracht van medewerkers zou de focus dan moeten liggen op een ondersteunende, veilige werkomgeving. Een hoog burn-outpercentage is dan ook een krachtig signaal dat de organisatie niet alleen de individuele medewerker moet versterken, maar ook toxisch gedrag op de werkvloer moet aanpakken.

Wat kun je doen tegen pesten op de werkvloer?

Als werkgever moet je beleid vaststellen om pesten op het werk tegen te gaan. Dat staat in de Arbowet. Doe je dat niet, dan kan de Nederlandse Arbeidsinspectie maatregelen nemen en uiteindelijk kun je zelfs hoge boetes krijgen. Beleid tegen pesten op basis van de risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) bestaat uit een aantal noodzakelijke maatregelen:

• Het inventariseren van de risico’s in jouw organisatie.
• Benoemen van een vertrouwenspersoon en klachtencommissie.
• Voorlichting aan je medewerkers over pesten.
• Waar nodig nader onderzoek laten uitvoeren, waarbij de anonimiteit gewaarborgd blijft.
• Opstellen van een gedragscode en een klachtenprocedure.
• Opvangen, begeleiden en bieden van nazorg aan slachtoffers van pesten.
• Aanpakken van de dader(s) van pesten.
• Evalueren of de maatregelen het gewenste effect hebben.

Pestprotocollen en vertrouwenspersonen

Voer dus een zerotolerancebeleid! Dat werkt namelijk ook preventief. Onderdeel van zo’n beleid is een duidelijk pestprotocol. Helaas worden die nog onvoldoende ingezet, zo blijkt uit het onderzoek van CNV. Bij een op de drie werkenden is een dergelijk protocol niet aanwezig.

Een andere cruciale factor is het aanstellen van een vertrouwenspersoon die beschikbaar is voor vertrouwelijke, anonieme gesprekken met iedereen op de werkvloer. Dat is sinds begin 2024 ook wettelijk verplicht. En bij een beleid tegen pesten horen natuurlijk ook duidelijke sancties (schorsing, officiële waarschuwing) en een klachtencommissie waar medewerkers terecht kunnen met hun klachten over pestgedrag.

Zo kunnen wij helpen

Wil jij weten hoe het met de risico’s en werksfeer in jouw organisatie zit? Ons Preventief Onderzoek Psycho Sociale Arbeidsbelasting (PSA) biedt waardevolle inzichten en hulp. Meer weten over onze diensten of heb je een vraag? Neem vrijblijvend contact op, we helpen je graag.