Waarom perfectionisme vaak meer kost dan het opbrengt

Perfectionisme: het lijkt een mooie eigenschap. Een perfectionistische medewerker is immers kritisch op zichzelf en anderen, loopt de kantjes er niet af en levert werk waar kwalitatief niets op aan te merken is. Het zijn ook de medewerkers die bevlogen en betrokken zijn, die je niet hoort klagen en niet te beroerd zijn om een uurtje extra te werken of een taak erbij te nemen. Kortom: de ideale medewerker zou je denken. Maar is dat wel zo?

Het korte antwoordt luidt: nee. Perfectionisme kan namelijk een zelfvernietigende eigenschap zijn, waar je snel in kan doorslaan en die negatieve gevolgen voor de gezondheid kan hebben. Het is dus belangrijk om perfectionistische medewerkers op tijd in het vizier te hebben, zodat je ze op de juiste manier kunt ondersteunen. Maar wat is perfectionisme precies, waaraan herken je perfectionisme bij medewerkers en welke rol kun je daar als werkgever, hr-professional of leidinggevende in spelen?

Perfectionisme versus zelfverbetering

Brené Brown, onderzoeker en auteur van het boek De moed van imperfectie, stelt: perfectionisme gaat over geloven dat je de dingen kunt doen op een manier die je beschermt tegen het oordeel en de kritiek van anderen. Maar perfectionisme is zelfdestructief, omdat er niet zoiets bestaat als ‘perfect’. Je blijft dus streven naar het behalen van een onhaalbaar doel. Perfectionisme verschilt hierin van zelfverbetering, want waar zelfverbetering gaat over: ‘waar wil ik me verder in ontwikkelen?’, gaat perfectionisme over: ‘wat zullen ze van me denken?’. Omdat voor perfectionisten de kritiek, het oordeel of de afwijzing van anderen gevoelsmatig continu op de loer ligt, ervaren ze vaak een hoge mate van stress en angst en lopen ze een hoger risico op burn-out, depressie, angststoornissen en zelfs suïcide.

Perfectionisme en faalangst gaan vaak hand in hand, waarbij perfectionisme een dusdanig verlammend effect heeft dat de angst om fouten te maken ertoe leidt dat iemand niets meer durft aan te pakken. Een perfectionist kan zichzelf dus behoorlijk in de weg zitten. Bovendien kan het de samenwerking met anderen in de weg staan, omdat een perfectionist de lat vaak onrealistisch hoog legt.

Vitalmindz App: voor vitale medewerkers

Ontdek de app

Verschillende soorten perfectionisme

Onderzoek laat zien dat er verschillende soorten perfectionisme zijn:

1. Excellence-seeking: deze perfectionisten zijn gericht op het behalen van een extreem hoge standaard en verwachten hetzelfde van anderen. Er zijn daarbij maar twee mogelijke opties: succes of totale mislukking. Hierbij zijn zij zelf hun eigen grootste criticus.
2. Failure-avoiding: deze perfectionisten zijn sterk gericht op het voorkomen van fouten. Ze maken zich continu zorgen of wat ze doen wel goed genoeg is en wat anderen van hun prestaties zullen vinden. Hun hoge standaard wordt bepaald door de angst om afgewezen te worden.

Perfectionisme is voor een groot deel een aangeboren persoonlijkheidskenmerk, maar kan extra aangejaagd worden door omgevingsinvloeden. Denk bijvoorbeeld aan ouders die hun kind op de huid zitten om hoge cijfers te halen op school, of werken in een competitieve bedrijfscultuur. Competitie is ook in de westerse wereld de norm, waarbij de druk om te presteren groot is en wat kan leiden tot sociaal perfectionisme. Het perfecte plaatje dat op social media wordt geschetst doet daar vaak nog extra schepje bovenop.

Perfectionisme is in essentie niet altijd meteen slecht. Als je topsporter bent, hersenchirurg of musicus, dan moet je wel naar een bepaalde mate van perfectie streven. Wanneer je dat niet doet, loop je een hoop mis en in het geval van de hersenchirurg gáát er daadwerkelijk ook veel mis. Positief perfectionistisch gedrag is inzien dat je van fouten iets kunt leren en je realiseren dat het onmogelijk is om op alle gebieden perfectionistisch te zijn. Dit noemen we adaptief (aangepast) perfectionisme. Deze perfectionist stelt hoge eisen aan zichzelf en streeft grote doelen na, maar is niet uit het veld geslagen als het niet meteen lukt. Bij maladaptief (onaangepast) perfectionisme wil men diezelfde top bereiken, maar wordt hij, zij of hen ondertussen voortdurend gekweld door de angst om te falen en ondervindt daar negatieve gevolgen van.

Kenmerken van perfectionisme

Adaptief perfectionisme is dus niet die zelfdestructieve eigenschap die Brené Brown beschrijft. De sterke kanten van positief perfectionistisch gedrag zijn bijvoorbeeld:

• Discipline, doorzettingsvermogen;
• Gedrevenheid, ijverig, grote plannen hebben;
• Nauwkeurigheid;
• Mooie resultaten boeken;
• Ambitieus, betrokken en loyaal;
• Groot verantwoordelijkheidsgevoel.

Deze kwaliteiten hebben echter ook valkuilen, die ervoor kunnen zorgen dan iemand omslaat naar een ongezonde vorm van perfectionisme:

• Nooit tevreden zijn, niet van successen kunnen genieten;
• Inefficiënt werken;
• Moeite hebben met loslaten, delegeren of samenwerken;
• Uitstellen en vermijden;
• Zwart-wit denken en focussen op het negatieve;
• Kritisch en oordelend zijn naar anderen;
• Faalangst.

Perfectionisten maken zich vaak extreem veel zorgen over het oordeel van anderen, hun eigen prestaties of voorkomen. Dit maakt dat ze vaak twijfelen of besluiteloos worden.

Herkennen van ongezond perfectionisme bij medewerkers

Hoe herken je ongezond perfectionisme bij medewerkers? Uiteraard hoeft iemand niet aan alle onderstaande punten te voldoen, maar wees alert op de volgende signalen:

• Zichzelf niet goed genoeg vinden. Dit kan zich uiten in het degraderen van de eigen prestaties met uitspraken als ‘het is niks’ of ‘het lijkt nergens op’.
• Over de eigen grenzen heengaan. Voor perfectionisten staat opgeven of ‘nee’ zeggen gelijk aan falen. Ze nemen dus snel teveel hooi op hun vork en lopen zichzelf hierin voorbij.
• Piekeren. Perfectionisten maken zich vaak extreem veel zorgen over het oordeel van anderen, hun eigen prestaties of voorkomen. Dit maakt dat ze vaak twijfelen of besluiteloos worden.
• Veel moeten. Dit kan zich uiten in werk, maar ook op privégebied als iemand die buiten werktijd veel verplichtingen en afspraken heeft.
• Geen hulp vragen. Een perfectionist werkt liever een hele nacht door om iets af te krijgen, dan dat diegene om hulp vraagt.
• Onzichtbaar zijn. Een perfectionist zal niet zomaar een mening verkondigen in een overleg, uit angst om iets geks te zeggen. Om het potentiële gevaar van kritiek of een oordeel af te wenden, laat iemand niet alles van zichzelf zien en is terughoudend met het tonen van initiatief.
• Behoefte aan bevestiging. Een perfectionist heeft veel goedkeuring nodig van de mensen om zich heen om vertrouwen in zichzelf te hebben. Desondanks vinden ze het lastig om complimenten aan te nemen.
• Gevoelig voor kritiek. Negatieve feedback voelt als kritiek en kritiek voelt als een afwijzing van de perfectionist als persoon. Negatieve feedback kan nog lang nasudderen en faalangst versterken.

Dit gedrag kan op de lange termijn uiteindelijk leiden tot angst, stress, frustratie, het vermijden van uitdagingen, uitstelgedrag, overspanning en burn-out.

Omgaan met perfectionisme

Perfectionisme is vaak een combinatie van aangeleerde overtuigingen, die over het algemeen in de jeugd zijn ontstaan. Die aangeleerde overtuigingen zijn in de loop der tijd gevormd tot automatische patronen, die schuren met de omgeving. Denk hierbij dus aan het idee van ‘perfect’ werk willen leveren ten koste van alles, terwijl dit een onrealistisch doel is.

De uitdaging van een perfectionist zit hem in het leren dat diens aangeleerde overtuigingen niet altijd de objectieve realiteit weerspiegelen en dat er alternatieve mogelijkheden zijn om met die omgevingsinvloeden om te gaan. Deze alternatieve mogelijkheden richten zich bijvoorbeeld op het onderzoeken van denkfouten, het leren loslaten van verantwoordelijkheidsgevoel en het ontwikkelen van een zogenaamde growth mindset, waarin fouten worden gezien als mogelijkheid om te leren, in plaats van een mislukking. Om dit ontwikkelingsproces te durven aangaan, is het belangrijk dat een perfectionist een veilige en vertrouwde omgeving ervaart. Wat kun je als werkgever, hr-professional of leidinggevende hierin betekenen?

• Bedrijfscultuur. In een bedrijfscultuur waarbij presteren en competitie de norm is, lopen medewerkers een algemeen groter risico om zichzelf voorbij te lopen en op te branden. Voor een perfectionist is dit risico nog groter, aangezien zo’n bedrijfscultuur een perfectionist alleen nog meer aanjaagt om te overcompenseren. Werk dus aan een gezonde bedrijfscultuur.
• Psychologische veiligheid. Hoe is het gesteld met de mate van veiligheid die medewerkers ervaren om zichzelf te zijn, ideeën op te gooien en hun mening te geven? Als werkgever of leidinggevende kun je hierin een voorbeeldfunctie zijn door bijvoorbeeld gericht om feedback te vragen. Zo creëer je een omgeving waarin iedereen het gevoel heeft te kunnen leren en fouten te mogen maken.
• Opbouwende feedback. Goede feedback is feedback waar iemand ook echt iets mee kan. Het heeft als functie blinde vlekken te identificeren en iemand te helpen ontwikkelen. Geef dus niet alleen een negatief oordeel, maar benoem ook wat al heel goed gaat en waar iemand mogelijk nog kan leren en hoe hij, zij of hen dit zou kunnen aanpakken.
• Begrenzen. Als werkgever heb je de taak om medewerkers tegen zichzelf te beschermen. Kader verantwoordelijkheden, plan tussentijdse evaluaties in en benadruk het belang van een goede werk-privébalans.
• Waardering. Wanneer waardering uitblijft, zien perfectionisten dit automatisch als een signaal dat zij niet gezien worden of niet goed genoeg zijn, waardoor ze vaak nóg harder gaan lopen. Heb aandacht voor het werk dat een medewerker verzet en spreek hier tijdig je persoonlijke waardering voor uit.
• Check-in. Neem de tijd om terloops even te vragen hoe het met iemand gaat, of plan periodieke check-in momenten in met medewerkers waarbij ook tijd en aandacht is om in te gaan op eventuele signalen die je hebt opgemerkt. Belangrijk is dat je hierbij een omgeving creëert waarin iemand zich veilig genoeg voelt om te delen waar hij, zij of hen mee worstelt . Wanneer je tijdens een check-in moment merkt dat iemand een grotere hulpvraag heeft op dit gebied, dan kan coaching een uitkomst bieden.

Perfectionisme is een automatisch patroon waarin iemand snel terugvalt op het moment dat er sprake is van een (tijdelijk) verhoogde werkdruk. Omdat ongezond perfectionisme een intern proces is, wordt het vaak pas zichtbaar als het te laat is en de negatieve gevolgen ervan zijn tol al hebben geëist. Het is dan lastig om een medewerker goed te begeleiden en dan kan het inschakelen van externe hulp een goed alternatief zijn. Onze professionals denken dan graag met je mee.

Meer tips voor vitale medewerkers?

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van amplitie, preventie en psychisch verzuim!

Ik schrijf me in