Hoe herken je stress en mentale problemen bij medewerkers?
Het afgelopen jaar steeg het aantal mensen dat zich ziekmeldde op het werk met stressklachten met maar liefst 11 procent. Ook het aantal mensen in Nederland dat kampt met burn-outklachten door werkgerelateerde stress is flink: 1,6 miljoen. Alarmerende cijfers die aangeven dat de impact van werkgerelateerde stress op de Nederlandse beroepsbevolking groeiende is, en de urgentie van het aanpakken van burn-outgerelateerde problemen benadrukken. Maar hoe herken je (te veel) stress en mentale problemen bij medewerkers? En hoe kun je daar adequaat naar handelen?
Alarmerende cijfers en hoge kosten
Verzuim door mentale klachten duurt vaak lang: gemiddeld 53 dagen. In 2023 was er bij 2,9 miljoen verzuimdagen dan ook sprake van psychische klachten, dat resulteerde weer in een totaalbedrag van meer dan 1 miljard euro voor de Nederlandse samenleving. Naast de persoonlijke moeilijkheden en de hoge kosten die een zieke medewerker met zich meebrengt – gemiddeld zo’n 405 euro per dag – heeft verzuim ook nadelige gevolgen voor bijvoorbeeld de productie en de werkdruk van naaste collega’s.

Negeer je de vroege signalen van werkstress of schrijf je stressklachten toe aan de weerbaarheid van de individuele medewerker? Dan kan dat nogal negatieve gevolgen hebben voor het welzijn van de medewerker en preventie en de behandeling bemoeilijken. Maar voor we vertellen hoe je hier als organisatie dan wel mee om kunt gaan, is het goed om te kijken wat stressklachten eigenlijk precies zijn en waar deze vandaan komen.
Wat is stress?
Een gezonde portie stress kan heel functioneel zijn. Stress is een oeroude reactie van het menselijk lichaam, die er in bedreigende situaties voor zorgt dat we onszelf kunnen redden door te vluchten, vechten of bevriezen: de bekende fight, flight of freeze reactie. In de oertijd hielp stress ons wanneer we geconfronteerd werden met gevaar, zoals bijvoorbeeld een wilde beer. In onze moderne tijd zonder wilde beren, kan stress ons helpen in beweging te komen en te focussen op het doel dat we willen behalen wanneer we een prestatie moeten leveren of met een deadline werken. Stress is namelijk bedoeld om snel te kunnen pieken. En als we ons lichaam daarna de tijd geven om uit te rusten en te herstellen, is er geen probleem.
Stress wordt pas een probleem als het te lang duurt en er onvoldoende herstelmomenten zijn. De hormonen die we tijdens stressmomenten aanmaken blijven in dat geval pieken, waardoor onze reserves uitgeput raken. We spreken dan van chronische stress, wat weer kan leiden tot overspanningsklachten en burn-out. En hoe langer iemand chronische stress ervaart, hoe langer het herstel vervolgens duurt.
Indien een medewerker van vrolijk en optimistisch naar cynisch en gespannen gaat, kan dit een signaal van stress zijn.
Oorzaken van chronische stress
Wanneer en op welke manier iemand de negatieve gevolgen van stress gaat ervaren, is afhankelijk van de mentale weerbaarheid en veerkracht van die persoon en op hoeveel terreinen er sprake van stress is. Als er op het werk bijvoorbeeld sprake is van een langdurig hoge werkdruk en er zijn daarnaast conflicten of te veel verplichtingen thuis, dan wordt herstellen wel erg lastig.
Uit onderzoek naar burn-out blijkt dat er drie hoofdaspecten verbonden zijn aan (het ontstaan van) een burn-out:
- Werk. Indien er in het werk een onbalans wordt ervaren tussen hoge werkeisen en onvoldoende hulpbronnen of ondersteuning, kan dit bijdragen aan het ontwikkelen van een burn-out. Met werkeisen bedoelen we de aspecten die fysiek of mentaal een inspanning vereisen, hulpbronnen zijn juist de aspecten die de werkeisen verlichten. Werkeisen die belemmerend kunnen werken zijn bijvoorbeeld: een te zware werklast, gebrek aan autonomie, een onduidelijke functieomschrijving en conflicten op het werk. Hulpbronnen zijn bijvoorbeeld: steunende collega’s of een steunende leidinggevende, een duidelijke functieomschrijving en helder omschreven en haalbare doelen.
- Privéleven. In het privéleven kunnen factoren als mantelzorg, financiële schulden en ziekte de klachten verergeren en bij langdurig aanhouden het stresssysteem te zwaar belasten. Daarentegen kan een ondersteunend sociaal netwerk de klachten verminderen.
- Persoonskenmerken. Persoonskenmerken zijn op zichzelf niet voldoende om een burn-out te ontwikkelen, maar verhogen de vatbaarheid. Medewerkers die erg perfectionistisch zijn ervaren al snel meer stress. Integriteit, passie en loyaliteit kunnen daarnaast extra stress opleveren wanneer werkgevers dit als vanzelfsprekende werkeisen zien. Een lage assertiviteit waarbij men het moeilijk vindt om nee te zeggen tegen anderen en het moeilijk vindt om grenzen te stellen, verhoogt de gevoeligheid voor overbelasting.

Stress bij medewerkers herkennen
Signalen van stress kunnen cognitieve, emotionele, fysieke en gedragsmatige componenten hebben, waarbij het gedragsmatige component de belangrijkste (en meest zichtbare) is. Bijvoorbeeld een medewerker die van vrolijk en optimistisch naar cynisch en gespannen gaat, of iemand bij wie het niet meer lukt om goed te plannen en te prioriteren, terwijl dat voorheen altijd goed lukte. Chronische stress kan zich onder andere uiten op de volgende manieren.
Cognitief
• Geheugen- en concentratieproblemen;
• Slecht kunnen beslissen;
• Angst of gejaagde gedachten;
• Zich constant zorgen maken;
• Negativiteit of pessimisme.
Emotioneel
• Humeurig en prikkelbaar;
• Veel piekeren;
• Moeite hebben met ontspannen;
• Gevoelens ervaren van eenzaamheid, somberheid;
• Depressie.
Fysiek
• Pijn in de rug, schouders en nek;
• Extreme vermoeidheid;
• Pijn op de borst en een snelle hartslag;
• Vaker verkouden zijn;
• Maag- en darmklachten.
Gedrag
• Slaapproblemen;
• Isoleren van anderen;
• Overmatig eten, roken of middelen gebruiken;
• Nerveuze gewoontes , zoals tics of nagelbijten;
• Verwaarlozen van verantwoordelijkheden.
Van uitgerust naar een burn-out
Overbelasting verloopt in verschillende fases: van uitgerust naar vermoeid, van vermoeid naar overbelast en overspannen en van overspannen naar een burn-out. Medewerkers glijden vaak ongemerkt van de ene fase in de andere en hulp wordt over het algemeen pas in de allerlaatste fase gevraagd of geaccepteerd, als men er zelf echt niet meer uitkomt. In de fases daarvoor zien we juist vaak dat mensen als reactie op de toenemende draaglast nog harder gaan werken of nog meer hun best gaan doen. Wanneer medewerkers hun organisatie of leidinggevende niet willen of durven lastigvallen, ontstaat er een negatieve spiraal die lastig te doorbreken is en te laat onderkend wordt door de persoon zelf en diens omgeving.
Zonder regelmatige incheckmomenten is het een stuk lastiger om (stress)klachten bij medewerkers tijdig te herkennen.
Stress aanpakken op de werkvloer
Werkstress en burn-out zijn niet alleen persoonlijke problemen, maar ook problemen van de organisatie en de maatschappij. Worden deze door de twee laatstgenoemden niet aangepakt, dan zullen medewerkers blijven uitvallen. Een veilig psychologisch werkklimaat waar de focus ligt op welzijn, werkplezier en productiviteit met voldoende beschikbare hulpbronnen, is een gedeelde verantwoordelijkheid van management en medewerkers.
Wat kun je als organisatie of leidinggevende doen om dit veilige psychologische werkklimaat te bewerkstelligen en stress aan te pakken? Er zijn verschillende manieren: curatie (het behandelen van psychische klachten), preventie (voorkomen en signaleren) en amplitie (versterken van vitale medewerkers).
Curatie
Helaas is het overgrote deel van de interventies voor chronische stress en burn-out gericht op de laatste fase, wanneer iemand eenmaal is uitgevallen. Vaak wordt er dan wettelijk gestuurd op een medewerker zo snel mogelijk weer terug op de werkvloer te krijgen, terwijl dit soms een averechts effect heeft. Een goede diagnose van de drie eerder genoemde hoofdaspecten (werk, privéleven en persoonskenmerken) en een plan van aanpak op maat is in deze fase onontbeerlijk. Hierbij worden eerst de oorzaken van chronische stress achterhaald en aangepakt, om de roofbouw te stoppen. Daarna wordt er gekeken naar hoe men op een gezonde manier kan terugkeren naar de werkvloer.
Preventie
Voorkomen is natuurlijk beter dan genezen. Daarom is het verstandig om in te zetten op preventie: het voorkomen en vroeg signaleren van chronische stress en burn-outklachten. Zorg voor periodieke evaluatiemomenten, waarbij ruimte is om door te vragen naar het mentale welzijn van een werknemer. Zonder regelmatige incheckmomenten is het een stuk lastiger om (stress)klachten bij medewerkers tijdig te herkennen.
Een ander onderdeel van preventie is het creëren van een gezonde werkomgeving waarin de psychosociale arbeidsbelasting laag is en er voldoende beschermende factoren en hulpbronnen aanwezig zijn. Denk hierbij aan een duidelijke functieomschrijving, voldoende autonomie om te taken op de eigen manier uit te voeren, opbouwende feedback van een leidinggevende, sociale steun van collega’s en een klimaat dat gericht is op groei en ontwikkeling, waarin het oké is om fouten te maken.
Amplitie
Ten slotte amplitie. Deze aanpak is gericht op de versterking van álle medewerkers in een organisatie. In plaats van het voorkomen van negatieve gevolgen, ligt de focus op het bevorderen van veerkracht, ontwikkeling en een goede samenwerking. Zo kan er worden gekeken naar werk dat aansluit bij iemands vaardigheden, individuele begeleiding en wat een medewerker intrinsiek motiveert. Werk dat energie geeft, waardevol is en ontwikkelingsmogelijkheden biedt, maakt dat mensen er plezier aan beleven en graag resultaten behalen. Teams die gewaardeerd worden en goed samenwerken zorgen bovendien voor bijzondere prestaties en geïnspireerde medewerkers.
Een organisatie die oog heeft voor gezonde werkomstandigheden en de individuele behoefte van de medewerker en daarop inspeelt, creëert hiermee plezierige en veilige omgeving waarin chronische stressklachten en de gevolgen daarvan kunnen worden voorkomen. Periodiek inchecken bij werknemers, gespreksvoering en het herkennen en adequaat inspelen op vroege signalen zijn hierbij sleutelbegrippen.
Hulp bij stressklachten
Of je nu op zoek bent naar mentale ondersteuning in de vorm van coaching voor een medewerker die al last heeft van stressklachten, of preventief aan de slag wil gaan met bijvoorbeeld de Vitalmindz App: wij helpen graag. Vragen of benieuwd naar onze diensten? Neem contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek.
Meer tips voor vitale medewerkers
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van amplitie, preventie en psychisch verzuim!
Ik schrijf me in
Meer artikelen voor tips en inspiratie

7 tips voor een gezondere bedrijfscultuur
Een gezonde bedrijfscultuur is essentieel. Niet alleen voor het welzijn van medewerkers, maar ook voor het succes van een organisatie. Maar hoe creëer je een fijne en veilige werkomgeving?

Zo floreren de introvert en extravert op de werkvloer
Extraverte medewerkers zijn binnen veel organisaties de norm, en dat terwijl een derde van de bevolking introvert is. Wij geven je inzicht en tips om het beste uit ieder type medewerker te halen.

Amplitie: wat levert het op en hoe pas je het toe?
Met amplitie verhoog je het werkplezier van medewerkers, verstevig je hun gezondheid én versterk je de betrokkenheid bij de organisatie. Tenminste, dat is het idee.

Frequent verzuim aanpakken en voorkomen? Zo doe je dat!
Het overkomt ons allemaal weleens: ziekmelden op het werk. Meestal duurt het een paar dagen voordat we weer op de been zijn. Soms meldt een medewerker zich echter regelmatig ziek. Wat doe je dan?

Burn-out: dit is wat we nu weten
De term ‘burn-out’ is inmiddels zeer bekend. Toch is het nog steeds geen officiële diagnose in de DSM, het handboek van de psychiatrie. Wat zijn burn-outklachten dan precies? En hoe los je die klachten op?

Hoe je persoonlijke ontwikkeling voor medewerkers makkelijker maakt
Als werkgever weet je hoe belangrijk het is dat medewerkers werken aan hun persoonlijke ontwikkeling. Maar hoe pak je dit het beste aan?

Waarom perfectionisme vaak meer kost dan het opbrengt
Perfectionisme: het lijkt een mooie eigenschap. Een perfectionistische medewerker is immers kritisch en levert werk waar kwalitatief niets op aan te merken is. Kortom: de ideale medewerker zou je denken. Maar is dat wel zo?

Hoe ondersteun je medewerkers bij heftige privéomstandigheden?
Soms worden medewerkers geconfronteerd met heftige privéomstandigheden, zoals ziekte van een naaste. Het is vaak onvermijdelijk dat deze omstandigheden ook invloed hebben op het functioneren.

Hoe waarborg je duurzame inzetbaarheid op afstand?
Thuiswerken is bij veel organisaties tegenwoordig de norm. In veel opzichten is dat ideaal, maar het kan ook een flinke uitdaging zijn om de duurzame inzetbaarheid van je medewerkers te waarborgen.

Loslaten doe je zo!
Onplezierige zaken kosten veel energie en putten je uit. Ontdek hoe je kunt loslaten en meer in het moment kunt leven.

Burn-out ligt ook aan de werkomgeving, niet alleen aan de werknemer
Ontstaat burn-out door specifieke karaktereigenschappen van medewerkers? Uit onderzoek blijkt dat juist de werkomgeving een grote rol speelt bij een burn-out.

Neurodiversiteit: zo creëer je voor iedereen een fijne werkplek
De meeste werkplekken zijn ingericht op neurotypische mensen, vaak wordt daarbij helaas weinig gedacht aan neurodivergente mensen. En dat is zonde, zowel voor medewerkers als voor de organisatie!

Introversie en leiderschap: de kracht van introverte leidinggevenden
Leiderschap wordt vaak geassocieerd met extraverte eigenschappen zoals assertiviteit, charisma en het vermogen om een groep mensen te motiveren. Gelukkig is er steeds meer erkenning voor de kracht van introverte leiders.

Het belang van het vitaliteitsbudget + 5 inspirerende ideeën
Een gezonde organisatie begint bij gezonde medewerkers. Het vitaliteitsbudget is een onmisbare factor om dit te realiseren. Maar wat is een vitaliteitsbudget precies? En hoe kun je het besteden?

Pesten op de werkvloer, wat doe je ertegen?
Treiteren, roddelen, uitlachen en kleineren: het gebeurt blijkbaar aan de lopende band op de werkvloer. CNV deed onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag en pesten op de werkvloer. En de cijfers zijn schokkend.

Roze verzuim: wat is het en hoe grijp je in?
Hoewel roze verzuim een minder bekende term is, kan het grote gevolgen hebben voor je organisatie en medewerkers. Het is een sluipmoordenaar die vaak over het hoofd wordt gezien en een mogelijke voorbode van burn-out of andere mentale problemen.

Q&A met de psycholoog: de meestgestelde coachingsvragen
Dag in dag uit helpen onze coaches medewerkers bij zaken waar zij tegenaanlopen, zowel op werk- als privégebied. Maar wat zijn nou eigenlijk de meestgestelde vragen van coachees?

7 Dimensies van het welzijn van medewerkers
Welzijn kent veel verschillende dimensies: fysiek, emotioneel, spiritueel, intellectueel, sociaal, financieel en werkinhoudelijk. Hoe ga jij als werkgever hier mee om?

Kun je veerkracht van medewerkers versterken met Virtual Reality?
Elke werkgever wil veerkrachtige medewerkers. Maar hoe versterk je die veerkracht? En welke rol kan Virtual Reality daarin spelen?

Binden en boeien van medewerkers: hoe doe je dat?
Bijna zes op de tien baanwisselaars blijft korter dan twee jaar in dienst. Hieruit blijkt wel hoe belangrijk het is om rekening te houden met de behoeften van (potentiële) medewerkers. Hoe pak je dat aan?

Stress is gezond! Het is maar net hoe je het bekijkt
Goed nieuws: uit onderzoek van Yale University in samenwerking met Cambridge blijkt dat stress niet alleen maar de vijand is, maar ons ook juist gezonder kan maken!

Menstruatie, de overgang en werk
Menstruatie: voor een groot deel van de bevolking is het iedere maand weer raak. Ook de overgang treft velen. Er openlijk over praten op het werk gebeurt helaas nog te weinig. Hoe ga je om met menstruatie- en overgangsklachten op de werkvloer?

Skip de winterdip! Zo help jij medewerkers de donkere dagen door
Ken je dat gevoel? Januari is voorbij, maar de winter lijkt eindeloos te duren. Op wat zonnige dagen na is het buiten meestal koud, nat en grijs. Voor veel medewerkers zorgt dit voor een winterdip, ook wel de winterblues genoemd. Wat kun je hieraan doen?

Burn-out bij millennials en Gen Z’ers: hoe voorkom je het?
De laatste jaren is het aantal millennials en Gen Z'ers met een burn-out enorm toegenomen. Wat houdt deze generaties zo bezig dat de emmer vaker overloopt dan bij andere generaties?