Vitalmindz blog

Hoe herken je stress en mentale problemen bij medewerkers?

Het afgelopen jaar steeg het aantal mensen dat zich ziekmeldde op het werk met stressklachten met maar liefst 11 procent. Ook het aantal mensen in Nederland dat kampt met burn-outklachten door werkgerelateerde stress is flink: 1,6 miljoen. Alarmerende cijfers die aangeven dat de impact van werkgerelateerde stress op de Nederlandse beroepsbevolking groeiende is, en de urgentie van het aanpakken van burn-outgerelateerde problemen benadrukken. Maar hoe herken je (te veel) stress en mentale problemen bij medewerkers? En hoe kun je daar adequaat naar handelen?

Alarmerende cijfers en hoge kosten

Verzuim door mentale klachten duurt vaak lang: gemiddeld 53 dagen. In 2023 was er bij 2,9 miljoen verzuimdagen dan ook sprake van psychische klachten, dat resulteerde weer in een totaalbedrag van meer dan 1 miljard euro voor de Nederlandse samenleving. Naast de persoonlijke moeilijkheden en de hoge kosten die een zieke medewerker met zich meebrengt – gemiddeld zo’n 405 euro per dag – heeft verzuim ook nadelige gevolgen voor bijvoorbeeld de productie en de werkdruk van naaste collega’s.

Stress bij medewerkers - de cijfers

Negeer je de vroege signalen van werkstress of schrijf je stressklachten toe aan de weerbaarheid van de individuele medewerker? Dan kan dat nogal negatieve gevolgen hebben voor het welzijn van de medewerker en preventie en de behandeling bemoeilijken. Maar voor we vertellen hoe je hier als organisatie dan wel mee om kunt gaan, is het goed om te kijken wat stressklachten eigenlijk precies zijn en waar deze vandaan komen.

Wat is stress?

Een gezonde portie stress kan heel functioneel zijn. Stress is een oeroude reactie van het menselijk lichaam, die er in bedreigende situaties voor zorgt dat we onszelf kunnen redden door te vluchten, vechten of bevriezen: de bekende fight, flight of freeze reactie. In de oertijd hielp stress ons wanneer we geconfronteerd werden met gevaar, zoals bijvoorbeeld een wilde beer. In onze moderne tijd zonder wilde beren, kan stress ons helpen in beweging te komen en te focussen op het doel dat we willen behalen wanneer we een prestatie moeten leveren of met een deadline werken. Stress is namelijk bedoeld om snel te kunnen pieken. En als we ons lichaam daarna de tijd geven om uit te rusten en te herstellen, is er geen probleem.

Stress wordt pas een probleem als het te lang duurt en er onvoldoende herstelmomenten zijn. De hormonen die we tijdens stressmomenten aanmaken blijven in dat geval pieken, waardoor onze reserves uitgeput raken. We spreken dan van chronische stress, wat weer kan leiden tot overspanningsklachten en burn-out. En hoe langer iemand chronische stress ervaart, hoe langer het herstel vervolgens duurt.

Indien een medewerker van vrolijk en optimistisch naar cynisch en gespannen gaat, kan dit een signaal van stress zijn.

Oorzaken van chronische stress

Wanneer en op welke manier iemand de negatieve gevolgen van stress gaat ervaren, is afhankelijk van de mentale weerbaarheid en veerkracht van die persoon en op hoeveel terreinen er sprake van stress is. Als er op het werk bijvoorbeeld sprake is van een langdurig hoge werkdruk en er zijn daarnaast conflicten of te veel verplichtingen thuis, dan wordt herstellen wel erg lastig.

Uit onderzoek naar burn-out blijkt dat er drie hoofdaspecten verbonden zijn aan (het ontstaan van) een burn-out:

  1. Werk. Indien er in het werk een onbalans wordt ervaren tussen hoge werkeisen en onvoldoende hulpbronnen of ondersteuning, kan dit bijdragen aan het ontwikkelen van een burn-out. Met werkeisen bedoelen we de aspecten die fysiek of mentaal een inspanning vereisen, hulpbronnen zijn juist de aspecten die de werkeisen verlichten. Werkeisen die belemmerend kunnen werken zijn bijvoorbeeld: een te zware werklast, gebrek aan autonomie, een onduidelijke functieomschrijving en conflicten op het werk. Hulpbronnen zijn bijvoorbeeld: steunende collega’s of een steunende leidinggevende, een duidelijke functieomschrijving en helder omschreven en haalbare doelen.
  2. Privéleven. In het privéleven kunnen factoren als mantelzorg, financiële schulden en ziekte de klachten verergeren en bij langdurig aanhouden het stresssysteem te zwaar belasten. Daarentegen kan een ondersteunend sociaal netwerk de klachten verminderen.
  3. Persoonskenmerken. Persoonskenmerken zijn op zichzelf niet voldoende om een burn-out te ontwikkelen, maar verhogen de vatbaarheid. Medewerkers die erg perfectionistisch zijn ervaren al snel meer stress. Integriteit, passie en loyaliteit kunnen daarnaast extra stress opleveren wanneer werkgevers dit als vanzelfsprekende werkeisen zien. Een lage assertiviteit waarbij men het moeilijk vindt om nee te zeggen tegen anderen en het moeilijk vindt om grenzen te stellen, verhoogt de gevoeligheid voor overbelasting.

De mentale gezondheid van je medewerkers ondersteunen?

Ontdek de Vitalmindz App!

Bekijk nu

Stress bij medewerkers herkennen

Signalen van stress kunnen cognitieve, emotionele, fysieke en gedragsmatige componenten hebben, waarbij het gedragsmatige component de belangrijkste (en meest zichtbare) is. Bijvoorbeeld een medewerker die van vrolijk en optimistisch naar cynisch en gespannen gaat, of iemand bij wie het niet meer lukt om goed te plannen en te prioriteren, terwijl dat voorheen altijd goed lukte. Chronische stress kan zich onder andere uiten op de volgende manieren.

Cognitief

• Geheugen- en concentratieproblemen;
• Slecht kunnen beslissen;
• Angst of gejaagde gedachten;
• Zich constant zorgen maken;
• Negativiteit of pessimisme.

Emotioneel

• Humeurig en prikkelbaar;
• Veel piekeren;
• Moeite hebben met ontspannen;
• Gevoelens ervaren van eenzaamheid, somberheid;
• Depressie.

Fysiek

• Pijn in de rug, schouders en nek;
• Extreme vermoeidheid;
• Pijn op de borst en een snelle hartslag;
• Vaker verkouden zijn;
• Maag- en darmklachten.

Gedrag

• Slaapproblemen;
• Isoleren van anderen;
• Overmatig eten, roken of middelen gebruiken;
• Nerveuze gewoontes , zoals tics of nagelbijten;
• Verwaarlozen van verantwoordelijkheden.

Van uitgerust naar een burn-out

Overbelasting verloopt in verschillende fases: van uitgerust naar vermoeid, van vermoeid naar overbelast en overspannen en van overspannen naar een burn-out. Medewerkers glijden vaak ongemerkt van de ene fase in de andere en hulp wordt over het algemeen pas in de allerlaatste fase gevraagd of geaccepteerd, als men er zelf echt niet meer uitkomt. In de fases daarvoor zien we juist vaak dat mensen als reactie op de toenemende draaglast nog harder gaan werken of nog meer hun best gaan doen. Wanneer medewerkers hun organisatie of leidinggevende niet willen of durven lastigvallen, ontstaat er een negatieve spiraal die lastig te doorbreken is en te laat onderkend wordt door de persoon zelf en diens omgeving.

Zonder regelmatige incheckmomenten is het een stuk lastiger om (stress)klachten bij medewerkers tijdig te herkennen.

Stress aanpakken op de werkvloer

Werkstress en burn-out zijn niet alleen persoonlijke problemen, maar ook problemen van de organisatie en de maatschappij. Worden deze door de twee laatstgenoemden niet aangepakt, dan zullen medewerkers blijven uitvallen. Een veilig psychologisch werkklimaat waar de focus ligt op welzijn, werkplezier en productiviteit met voldoende beschikbare hulpbronnen, is een gedeelde verantwoordelijkheid van management en medewerkers.

Wat kun je als organisatie of leidinggevende doen om dit veilige psychologische werkklimaat te bewerkstelligen en stress aan te pakken? Er zijn verschillende manieren: curatie (het behandelen van psychische klachten), preventie (voorkomen en signaleren) en amplitie (versterken van vitale medewerkers).

Curatie

Helaas is het overgrote deel van de interventies voor chronische stress en burn-out gericht op de laatste fase, wanneer iemand eenmaal is uitgevallen. Vaak wordt er dan wettelijk gestuurd op een medewerker zo snel mogelijk weer terug op de werkvloer te krijgen, terwijl dit soms een averechts effect heeft. Een goede diagnose van de drie eerder genoemde hoofdaspecten (werk, privéleven en persoonskenmerken) en een plan van aanpak op maat is in deze fase onontbeerlijk. Hierbij worden eerst de oorzaken van chronische stress achterhaald en aangepakt, om de roofbouw te stoppen. Daarna wordt er gekeken naar hoe men op een gezonde manier kan terugkeren naar de werkvloer.

Preventie

Voorkomen is natuurlijk beter dan genezen. Daarom is het verstandig om in te zetten op preventie: het voorkomen en vroeg signaleren van chronische stress en burn-outklachten. Zorg voor periodieke evaluatiemomenten, waarbij ruimte is om door te vragen naar het mentale welzijn van een werknemer. Zonder regelmatige incheckmomenten is het een stuk lastiger om (stress)klachten bij medewerkers tijdig te herkennen.

Een ander onderdeel van preventie is het creëren van een gezonde werkomgeving waarin de psychosociale arbeidsbelasting laag is en er voldoende beschermende factoren en hulpbronnen aanwezig zijn. Denk hierbij aan een duidelijke functieomschrijving, voldoende autonomie om te taken op de eigen manier uit te voeren, opbouwende feedback van een leidinggevende, sociale steun van collega’s en een klimaat dat gericht is op groei en ontwikkeling, waarin het oké is om fouten te maken.

Amplitie

Ten slotte amplitie. Deze aanpak is gericht op de versterking van álle medewerkers in een organisatie. In plaats van het voorkomen van negatieve gevolgen, ligt de focus op het bevorderen van veerkracht, ontwikkeling en een goede samenwerking. Zo kan er worden gekeken naar werk dat aansluit bij iemands vaardigheden, individuele begeleiding en wat een medewerker intrinsiek motiveert. Werk dat energie geeft, waardevol is en ontwikkelingsmogelijkheden biedt, maakt dat mensen er plezier aan beleven en graag resultaten behalen. Teams die gewaardeerd worden en goed samenwerken zorgen bovendien voor bijzondere prestaties en geïnspireerde medewerkers.

Een organisatie die oog heeft voor gezonde werkomstandigheden en de individuele behoefte van de medewerker en daarop inspeelt, creëert hiermee plezierige en veilige omgeving waarin chronische stressklachten en de gevolgen daarvan kunnen worden voorkomen. Periodiek inchecken bij werknemers, gespreksvoering en het herkennen en adequaat inspelen op vroege signalen zijn hierbij sleutelbegrippen.

Hulp bij stressklachten

Of je nu op zoek bent naar mentale ondersteuning in de vorm van coaching voor een medewerker die al last heeft van stressklachten, of preventief aan de slag wil gaan met bijvoorbeeld de Vitalmindz App: wij helpen graag. Vragen of benieuwd naar onze diensten? Neem contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek.

Meer tips voor vitale medewerkers

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van amplitie, preventie en psychisch verzuim!

Ik schrijf me in

Meer weten of advies?
Neem contact op!

Onze medewerkers helpen je graag verder.

Neem contact op

Meer artikelen voor tips en inspiratie